Seperti yang kita sedia maklum, integriti dan prinsip tadbir urus yang baik bukan lagi sesuatu yang eksklusif tetapi satu keperluan dalam kita menjalani kehidupan seharian, dan menyentuh tentang isu integriti, ia bukan hanya berbicara soal rasuah, tetapi merangkumi aspek yang lebih luas lagi.
Tidak dinafikan bahawa amalan budaya kerja cemerlang juga sangat berkait rapat dengan integriti misalnya ketepatan waktu, penyampaian maklumat dan perkhidmatan yang berkesan, menjaga rahsia maklumat, menepati janji dan sebagainya.
Bagi memastikan kualiti penyampaian perkhidmatan sentiasa dipercayai dan dikekalkan cemerlang, setiap penjawat awam mesti mempunyai tahap integriti yang baik untuk menjalankan tugas dan amanah masing-masing.
Penjawat awam memikul satu amanah penting iaitu memberikan perkhidmatan yang terbaik kepada semua stakeholders (rakyat, peniaga-peniaga, pelabur-pelabur asing dan sebagainya) yang layak menikmati hasil sebenar perkhidmatan berkualiti yang disampaikan oleh mereka.
Melihat betapa pentingnya integriti ini, Kerajaan Negeri komited untuk menangani isu-isu rasuah daripada berleluasa di negeri ini melalui penubuhan Unit Integriti dan Ombudsman Negeri (UNION) Sarawak pada tahun 2017.
UNION diperkenalkan selaras dengan pewujudan portfolio baharu Menteri di Jabatan Ketua Menteri di bawah kepimpinan Ketua Menteri YAB Datuk Patinggi (Dr) Abang Haji Abdul Rahman Zohari Tun Datuk Abang Haji Openg.
Dengan pewujudan unit tersebut, YB Datuk Haji Talib bin Zulpilip telah dilantik sebagai Menteri di Jabatan Ketua Menteri (Integriti dan Ombudsman) berkuat kuasa 7 Mei 2017.
Kurang daripada setahun, pada 25 Januari 2018, Kerajaan Negeri telah meluluskan penubuhan UNION, seterusnya pada 1 Februari 2018, UNION secara rasminya telah ditubuhkan.
Sarawak sememangnya dikenali sebagai negeri yang berpegang teguh pada integriti di mana masyarakatnya mempunyai nilai dan jati diri yang mengamalkan sifat amanah, berpegang kepada prinsip, tidak mudah dipengaruhi, boleh dipercayai, ikhlas, terbuka dan telus.
Oleh sebab itu, UNION komited untuk terus mempromosikan kesaksamaan, akauntabiliti dan ketelusan dalam perkhidmatan awam negeri Sarawak sebagaimana dengan kewujudan ombudsman di negara-negara lain yang sangat menitikberatkan tiga perkara ini.
Berikut diulang siar temu bual (yang dikendalikan dalam tahun 2019) RAKAN Sarawak bersama Pengarah UNION, Tuan Haji Adana Haji Jed.
RAKAN Sarawak (RS): Apakah signifikannya unit ini diwujudkan kini dan bagaimana pengendalian hal berkaitan integriti sebelum kewujudan unit ini?
Tuan Haji Adana Haji Jed : Pada dasarnya, pewujudan UNION adalah sebagai satu kesinambungan daripada agenda yang telah dibuat oleh mantan Ketua Menteri iaitu Allahyarham Datuk Patinggi Tan Sri (Dr) Haji Adenan Haji Satem dalam usaha membanteras amalan rasuah dan salah guna kuasa.
Di samping itu, kita turut melihat agenda Ketua Menteri sekarang, YAB Datuk Patinggi (Dr) Abang Haji Abdul Rahman Zohari Tun Datuk Abang Haji Openg yang komited untuk mengubah landskap pembangunan negeri.
Pelbagai inisiatif telah dilaksanakan seperti memperkasakan digital ekonomi, menubuhkan Sarawak Multimedia Authority (SMA), memperluaskan liputan bekalan air terawat, memodenkan sistem pengangkutan awam, menubuhkan Bank Pembangunan Sarawak (DBOS), menubuhkan Petroleum Sarawak Berhad (PETROS) dan sebagainya.
Hal ini bermakna banyak projek besar yang akan menggunakan dana awam dan sudah semestinya isu dan elemen berkaitan dana sangat sensitif dan kritikal.
Selain itu, kita juga turut prihatin dengan situasi di peringkat global yang mana kadar perlakuan rasuah semakin meningkat dan ini terbukti melalui laporan Indeks Persepsi Rasuah (CPI).
CPI ialah satu kajian yang dikeluarkan oleh Transparency International (TI) sejak 1995, yang hanya mengkhususkan kepada isu persepsi tahap rasuah sektor awam sesebuah negara daripada segi kedudukan dan skor.
CPI dikeluarkan berdasarkan pengumpulan 13 kajian pelbagai pihak, berdasarkan soal selidik ke atas ahli perniagaan dalam dan luar negara dengan penekanan diberikan kepada elemen rasuah dan salah guna kuasa.
Skor dalam CPI ditentukan berdasarkan kepada 13 tinjauan dan penilaian daripada pakar yang mengukur tahap persepsi rasuah dalam sektor awam negara mengikut sifar (dianggap paling rasuah) sehingga 100 (dianggap paling bersih).
Untuk sesebuah negara dimasukkan ke dalam ranking CPI perlu ada sekurang-kurangnya tiga sumber data untuk negara itu dan setiap kajian itu perlu memenuhi kriteria tertentu sebelum ia diambil kira untuk menentukan skor dan kedudukan tahap rasuah sesebuah negara.
Pada tahun 2015, negara kita berada pada kedudukan ke-54 dengan skor 50 dalam CPI dan pada tahun 2016, negara kita berada di kedudukan ke-55 dengan skor 47.
Kedudukan negara pada tahun 2017 merupakan antara paling buruk apabila kita berada di tangga ke-62 daripada 180 buah negara dengan skor 47 dan pada tahun lahirnya UNION, negara kita berada pada kedudukan ke-61 dan berjaya mengekalkan skor 47.
Melihat kepada senario pada tahun 2017, ia telah mendorong kita untuk menyelami latar belakang penubuhan UNION yang menggambarkan signifikannya dalam menangani isu-isu di peringkat negeri dan nasional.
Sebagai makluman, sebelum kewujudan UNION, semua pengurusan hal-hal yang berkaitan dengan integriti dilaksanakan oleh Unit Integriti Kementerian Kerja Raya.
RS: Sarawak merupakan negeri pertama yang memperkenalkan Program Pegawai Integriti Bertauliah (CeIO) dengan menempatkan 44 orang pegawai di kementerian dan agensi Kerajaan Negeri. Apakah komen Tuan Haji tentang perkembangan ini?
Tuan Haji Adana Haji Jed: Program CeIO ini sebenarnya telah diadakan sejak tahun 2013 oleh Akademi Pencegahan Rasuah Malaysia (MACA) bertempat di Kuala Lumpur.
Berdasarkan rekod, hanya sepuluh (10) orang sahaja penjawat awam negeri Sarawak telah diterima untuk menyertai program CeIO sepanjang tempoh lima tahun (2013 – 2018) yang diadakan di Kuala Lumpur dan ini bermakna, bagi melahirkan 90 orang CeIO, kita perlukan 45 tahun.
Justeru, setelah mengambil alih tampuk kepimpinan tertinggi di negeri ini, YAB Ketua Menteri mahu menempatkan CeIO di semua Kementerian dan Jabatan sebagai komitmen kerajaan untuk meningkatkan integriti di kalangan penjawat awam namun, kita hanya mempunyai 10 orang CeIO.
Oleh sebab adanya desakan seumpama itu, kita telah berbincang dengan pihak MACA dan akhirnya mereka telah bersetuju untuk mengadakan kursus CeIO untuk penjawat awam negeri Sarawak.
Kursus CeIO khas untuk pegawai-pegawai Kerajaan Negeri Sarawak telah mula diadakan pada 10 Februari 2019 bertempat di Leadership Institute, Semengok.
Ia diadakan secara berperingkat iaitu peringkat pertama membabitkan 44 orang dan peringkat kedua membabitkan 40 orang dan kini Sarawak sudah mempunyai 94 orang CeIO.
RS: Apakah Tugas-Tugas Pegawai-Pegawai Integriti Bertauliah (CeIO)?
Tuan Haji Adana Haji Jed : Seperti yang kita sedia maklum, kesemua CeIO yang telah mendapat pentauliahan akan dilantik menjadi ketua Unit Integriti di Kementerian,
Jabatan dan Badan Berkanun Negeri. Mereka akan bertanggungjawab dalam perancangan, pelaksanaan, pemantauan keberkesanan program integriti dan pemangkin kepada budaya kerja integriti, pencegahan rasuah, penyelewengan dan salah guna kuasa yang berlaku dalam organisasi mereka ditempatkan.
Di bawah Pekeliling Integriti Bil.2 2019, CeIO ialah ketua unit integriti di agensi sektor awam dan merujuk kepada fungsi teras di bawah Pekeliling Perkhidmatan Bilangan 6 Tahun 2013, CeIO bertanggungjawab memastikan tadbir urus yang terbaik dilaksanakan di agensi berkenaan.
CeIO berperanan dalam melaksanakan inisiatif bagi mengukuhkan tahap integriti di kalangan penjawat awam dengan memastikan pembudayaan, penginstitusian dan pelaksanaan integriti dalam organisasi di mana mereka ditempatkan.
Tugas CeIO juga ialah untuk menerima dan mengambil tindakan ke atas semua aduan atau maklumat mengenai salah laku jenayah serta pelanggaran tata kelakuan dan etika organisasi.
CeIO turut bertanggungjawab mengesan dan mengesahkan sesuatu perkara supaya tindakan dapat dibuat dengan adil ke atas yang dituduh dengan yang mengemukakan aduan.
Dalam hal ini, CeIO akan mengesan dan mengesahkan aduan salah laku jenayah serta pelanggaran tata kelakuan dan etika organisasi serta memastikan tindakan susulan yang sewajarnya diambil, kemudian melaporkan salah laku jenayah kepada agensi penguatkuasaan yang bertanggungjawab.
CeIO juga bertanggungjawab bagi memastikan pematuhan terhadap undang-undang dan peraturan yang berkuat kuasa dan melaksanakan fungsi urus setia Lembaga Tatatertib.
CeIO di Sarawak telah diberi latihan untuk menganggotai “flying skuad” bagi menyelaras penyiasatan berkenaan kes-kes disiplin.
Namun demikian, ia terpulang kepada ketua jabatan sama ada dia mahu melantik CeIO menjadi pegawai penyiasat kes-kes disiplin di jabatan mereka kerana tanggungjawab UNION hanya melatih semua CeIO dengan kemahiran menyiasat.
CeIO juga akan bertanggungjawab untuk memantau pelaksanaan Pelan Anti-Rasuah National (NACP) serta membangun, melaksana dan memantau pelaksanaan Pelan Anti-Rasuah Organisasi (OACP) dan Pengurusan Risiko Rasuah (CRM).
Di peringkat pusat pula, kita ada panel untuk isu-isu Jawatankuasa Anti Rasuah (JAR) yang akan mengemukakan isu-isu rasuah.
Sebelum dibincangkan dalam mesyuarat, kita menubuhkan satu panel tapisan kepada isu-isu JAR kerana kita tidak mahu isu-isu yang dibincangkan itu bukan isu yang sepatutnya dibincangkan.
Merujuk kepada struktur JAR Negeri, setiap kementerian, jabatan dan pentadbiran di setiap bahagian mempunyai panel JAR yang akan melaporkan isu-isu kepada JAR Negeri yang dipengerusikan oleh Setiausaha Kerajaan Negeri.
Selepas itu, JAR Negeri akan melaporkan isu-isu tersebut kepada JAR Persekutuan yang dipengerusikan oleh Ketua Setiausaha Negara yang merupakan ahli kepada Jawatankuasa Khas Kabinet yang dipengerusikan oleh Perdana Menteri.
RS : Bagaimana unit ini dapat meyakinkan agensi kerajaan bahawa tindakan muwujudkan pegawai CeIO sebagai tindakan proaktif dan preventif dalam membendung gejala rasuah dan meningkatkan integriti dalam agensi kerajaan.
Tuan Haji Adana Haji Jed : Sebenarnya bukanlah hal yang mudah untuk kita meyakinkan agensi-agensi bahawa tindakan meletakkan CeIO ke agensi kerajaan sebagai tindakan yang proaktif dan inventif dalam membendung gejala jijik rasuah ini sama ada ia berkesan ataupun tidak.
Namun, bagi meyakinkannya, peranan sebenar bukan hanya terletak pada UNION malah pelbagai pihak termasuk sektor swasta dan pertubuhan bukan kerajaan (NGO) perlu memainkan peranan masing-masing supaya CeIO ini diterima dengan baik oleh semua pihak.
Penerimaan ini sangat penting kerana secara peribadi, saya cukup yakin dengan adanya CeIO ini ia merupakan tindakan yang proaktif dalam menangani isu-isu berkaitan rasuah ini.
RS: Sejauh manakah keberkesanan UNION dalam membantu SPRM mengukuhkan aktiviti pencegahan rasuah dalam perkhidmatan agensi dan jabatan kerajaan?
Tuan Haji Adana Haji Jed (AJ): Pelbagai program telah kita laksanakan bersama SPRM dan kita telah dapat lihat kerjasama yang diberikan oleh semua jabatan sangat memberangsangkan.
Sebelum kewujudan UNION, belum pernah timbul istilah-istilah seperti NACP, OACP dan yang ada ketika itu hanya CRM yang merupakan buah idea daripada SPRM.
Pada Ogos 2018, kita telah mengadakan satu taklimat untuk semua jabatan dan dalam ucapan Setiausaha Kerajaan Negeri ketika itu, beliau menghendaki semua agensi harus menyediakan CRM masing-masing.
Tempoh yang diberikan oleh Setiausaha Kerajaan Negeri ialah enam bulan selepas tamat bengkel masing-masing dan selepas enam bulan itu, mereka mesti menyerahkan CRM masing-masing.
Setakat ini, kita telah menerima beberapa CRM antaranya dari Jabatan Tanah dan Survei, Jabatan Kerja Raya (JKR), Jabatan Pengairan dan Saliran (DID), Jabatan Hutan, Jabatan Pertanian dan selebihnya masih belum diserahkan kepada UNION memandangkan tarikh bengkel yang diadakan tidak sama.
Selaras dengan polisi dan komitmen Kerajaan Sarawak untuk menanam budaya integriti di kalangan sektor awam dan swasta serta menghapuskan gejala rasuah, UNION dengan kerjasama penuh SPRM telah menganjurkan Majlis Amanat Perdana Integriti 2019.
Pada majlis tersebut, Ketua Menteri telah menyampaikan Amanat Perdana Integriti 2019 dan turut menyempurnakan Pelancaran Program CeIO peringkat Kerajaan Sarawak. Sarawak merupakan negeri yang pertama mengambil langkah inisiatif untuk melantik seramai 44 orang penjawat awam negeri Sarawak yang akan ditauliahkan oleh MACA.
RS : Apakah perubahan ketara (dari segi tadbir urus) yang dapat disaksikan dalam perkhidmatan agensi dan jabatan kerajaan sejak unit ini ditubuhkan?
Tuan Haji Adana Haji Jed : Integriti merupakan satu subjek yang “intangible” (subjek yang tidak ketara). Dalam tempoh tidak sampai dua tahun, pelbagai program telah kita laksanakan dan ia mendapat respons yang sangat positif bukan sahaja daripada pemimpin-pemimpin atasan malahan rakyat secara keseluruhannya.
Antara program-program yang dilaksanakan ialah program Pemimpin Bersama Masyarakat; Hari Puisi Nasional Ke-20 Bertemakan Integriti; Bengkel Pengurusan Risiko Rasuah (CRM); dan Program Wacana Ummah Rahmah bertemakan Sarawak ke Arah Status Negeri Berintegriti Tinggi.
Selain itu, jika kita lihat sekarang ini, jabatan-jabatan kerajaan semakin kerap mengadakan Hari Integriti malah, masyarakat umum juga semakin prihatin dengan isu-isu berkaitan integriti.
Jadi, perubahan ketara yang dapat kita lihat adalah dari segi pelaksanaan program-program integriti yang dianjurkan oleh pelbagai agensi kerajaan dan kesedaran masyarakat tentang subjek integriti di mana mereka semakin gemar bersembang-sembang tentang isu integriti.
RS : Apakah platform yang biasanya digunakan oleh orang awam untuk membuat aduan?
Tuan Haji Adana Haji Jed : Kerajaan Sarawak menerusi Ombudsman telah membuka ruang seluas-luasnya untuk masyarakat umum memberi pandangan yang konstruktif terhadap mutu penyampaian perkhidmatan awam negeri.
Platform ini seharusnya dimanfaatkan sepenuhnya oleh orang awam dengan menyalurkan maklumat atau membuat aduan kepada UNION.
Selain itu, Talikhidmat yang diperkenalkan sejak 1996 sebagai pusat komunikasi sehenti bagi memudahkan kaedah penyaluran pertanyaan serta maklum balas orang awam berkenaan perkhidmatan yang dibekalkan oleh agensi kerajaan juga adalah salah satu platform yang digunakan.
Talikhidmat merupakan “one-stop channel” yang disediakan untuk orang awam menghubungi, mencari atau membuat aduan berkenaan dengan agensi Kerajaan Sarawak.
Orang awam boleh berhubung 24 jam sehari untuk mengemukakan maklum balas atau pertanyaan melalui talian 555999, kemudian perkhidmatan ini telah diperluaskan menerusi web mobil dan Sistem Pesanan Ringkas (SMS) pada tahun 2010.
SCS Talikhidmat App Version 1.0.0 kini memudahkan lagi sistem aduan orang awam yang boleh didapati dengan memuat turun aplikasi dengan telefon bimbit menerusi laman sesawang: talikhidmat.sarawak.gov.my atau portal rasmi Kerajaan Negeri di alamat: Sarawak.gov.my.
Merujuk statistik, sebanyak 19,848 maklum balas telah diterima melalui Talikhidmat pada tahun lepas (2018) dan daripada jumlah tersebut, 14,062 ialah aduan, 412 cadangan, 698 pertanyaan, 4,433 permohonan perkhidmatan dan 156 penghargaan.
Berkenaan dengan rasuah pula, hasil kajian yang dibuat oleh SPRM mengenai sektor yang cenderung kepada perbuatan rasuah berdasarkan aduan yang diterima ialah;
Dari tahun 2013 hingga 2018, ternyata sektor perolehan (43 peratus) cenderung kepada perlakuan rasuah diikuti dengan penguatkuasaan (24 peratus), pentadbiran (13 peratus), perlesenan dan permit (9 peratus). Ini ialah hasil kajian SPRM berdasarkan aduan yang dibuat oleh orang ramai.
Artikel ini dipetik daripada terbitan RAKAN Sarawak Julai-September 2019.
